ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต

สิ่งมีชีวิตต่างชนิดกันมีความสัมพันธ์กัน

รู้จักเครื่องหมายก่อน

ความสัมพันธ์	ลักษณะความสัมพันธ์	รูปแบบ	ตัวอย่างสิ่งมีชีวิต
เป็นกลาง (Neutralism)	สิ่งมีชีวิตทั้งสองชนิดไม่ได้มีความสัมพันธ์โดยตรงต่อกัน เป็นความสัมพันธ์ที่ไม่มีใครได้ประโยชน์และไม่มีใครเสียประโยชน์	(0,0)	กระต่าย-แมงมุม ผีเสื้อ-สิงโต
ได้ประโยชน์ร่วมกัน (Protocooperation)	ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่ต่างฝ่ายต่างได้รับประโยชน์จากการอยู่ร่วมกัน แต่สิ่งมีชีวิตทั้งสองสามารถแยกกันดำรงชีวิตได้	(+,+) แยกกันอยู่ได้	ปูเสฉวน-ดอกไม้ทะเล ดอกไม้ทะเลมีเข็มพิษจึงช่วยป้องกันอันตรายจากนักล่าที่จะทำอันตรายปูเสฉวน ในขณะที่ดอกไม้ทะเลก็ได้รับโอกาสในการหาอาหารแหล่งใหม่ เนื่องจากการเคลื่อนย้ายไปยังแหล่งที่อยู่ใหม่ของปู รวมถึงได้เศษอาหารจากที่ปูบริโภคเหลือ ผีเสื้อ-ดอกไม้ ผีเสื้อได้น้ำหวานจากดอกไม้ ในขณะที่ดอกไม้เองได้รับการผสมพันธุ์หรือแพร่กระจายเกสรที่ติดไปกับผีเสื้อ ควาย-นกเอี้ยง ควายได้ประโยชน์จากการที่นกเอี้ยงกินเห็บไร
พี่งพาอาศัย (Mutualism)	ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่ทั้งสองฝ่ายได้ประโยชน์จากการอยู่ด้วยกัน แต่ถ้าแยกกันไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้	(+,+) แยกกันอยู่ไม่ได้	ไลเคนส์ (สาหร่ายสีเขียว/ไซยาโนแบคทีเรีย-รา) ราได้รับอาหารจากกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสงโดยสาหร่ายสีเขียว ในขณะที่สาหร่ายได้รับความชื้นและสารอาหารที่ราดูดซึมมา แบคทีเรียไรโซเบียม-ถั่ว แบคทีเรียไรโซเบียมจัดอยู่ในกลุ่มแบคทีเรียที่ตรึงไนโตรเจน ซึ่งจะเปลี่ยนไนโตรเจนให้อยู่ในรูปที่พืชใช้ได้ ในขณะที่พืชให้ที่อยู่อาศัยและสารอาหารแก่แบคทีเรีย โปรโตซัว-ปลวก โปรโตซัวที่อาศัยในลำไส้ปลวกจะสร้างน้ำย่อยทีใช้ย่อยเซลลูโลส (แป้ง) ทำให้ปลวกสามารถบริโภคไม้, ใบไม้ได้ ในขณะที่โปรโตซัวได้ที่อยู่อาศัยและสารอาหาร
อิงอาศัย (Commensalism)	ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่ฝ่ายหนึ่งได้รับประโยชน์ แต่อีกฝ่ายไม่ได้รับและไม่เสียประโยชน์	(+,0) /(0,+)	กล้วยไม้-ต้นไม้ (+,0) กล้วยไม้ได้ประโยชน์คือได้อาศัยบนต้นไม้ ทำให้ปลอดภัยจากการรุกรานของศัตรูธรรมชาติ และยังช่วยให้สามารถรับแสงแดดได้ดีขึ้น ในขณะที่ต้นไม้ไม่ได้และไม่เสียประโยชน์ ฉลาม-เหาฉลาม(0,+) เหาฉลามได้เศษอาหารที่เหลือจากการกินของฉลาม ในขณะที่ฉลามไม่ได้และไม่เสียประโยชน์
ล่าเหยื่อ (Predation)	ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่ฝ่ายหนึ่งเป็นอาหารของผู้ล่า (Predator)และอีกฝ่ายเป็นเหยื่อ(Prey)	(+.-)/(-,+)	เสือ-กวาง (+,-) สิ่งมีีวิตทั้งสองชนิดอยู่ในฐานะผู้ล่าและเหยื่อ ฝ่ายผู้ล่าได้ประโยชน์คือได้อาหาร ฝ่ายเหยื่อเสียประโยชน์ แมลง-นก (-,+)
ปรสิต (Parasitism)	ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่ฝ่ายหนึ่งอาศัยอยู่กับอีกฝ่าย โดยฝ่ายที่ถูกอาศํยเรียกว่า "โฮสต์ (Host)" ซึ่งเป็นฝ่ายที่เสียประโยชน์ ฝ่ายที่อาศัยเรียกว่า "ปรสิต (parasite)"	(+.-)/(-,+)	เห็บ-สุนัข (+.-) เห็บดูดเลือดสุนัขเป็นอาหาร สุนัขได้รับความรำคาญและเห็บยังเป็นพาหะนำโรคมาสู่สุนัขได้ มนุษย์-พยาธิ (-,+) พยาธิมีที่สามารถอาศัยอยู่ในร่างกายมนุษย์มีหลายชนิด และแต่ละชนิดก็ก่อให้เกิดโรคต่างกัน พยาธิบางชนิดแย่งสารอาหารทำให้ร่างกายขาดสารอาหาร
แข่งขันกัน (Competition)	ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่ต่างฝ่ายต่างต้องแข่งขันกัน เพื่อแย่งอาหาร, แหล่งที่อยู่อาศัยเป็นต้น	(-,-)	กระต่าย-วัว เป็นภาวะแข่งขันกันเพราะต่างบริโภคอาหารแบบเดียวกัน เสือชีตาห์-สิงโต เป็นภาวะแข่งขันเพราะต้องแย่งที่อยู่อาศัยและอาหาร

การปรับตัวของสิ่งมีชีวิต

สิ่งมีชีวิตจะมีการปรับตัวเพื่อให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมที่อาศัย โดยการปรับตัวสามารถปรับตัวได้ 3 รูปแบบคือ

1. การปรับตัวด้านรูปร่าง (Morphological/Structural Adaptation)
2. การปรับตัวด้านสรีระ (Physiological Adaptation)
3. การปรับตัวด้านพฤติกรรม (Behavioral Adaptation)

การปรับตัวด้านรูปร่าง (Morphological/Structural Adaptation)

เป็นการปรับตัวทางด้านรูปร่างให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมเพื่อให้สามารถดำรงชีวิตในสภาพแวดล้อมที่อาศัยได้ ตัวอย่างเช่น

• สุนัขจิ้งจอกทะเลทรายจะมีหูที่ใหญ่เพื่อระบายความร้อน สุนัขที่อาร์กติกจะมีหูเล็กเพื่อเก็บความร้อน ขอบคุณภาพจาก Pixabay: Desert Fox/ Artic Fox/Fox
• จงอยปากนกจะแตกต่างกันตามประเภทอาหารที่บริโภค ขอบคุณภาพจาก Pixabay: Meat-eating bird/ Fruit and Nut-eating bird/ Nectar feeding bird/ Seed-eating bird/Fish-eating bird
• ต้นกระบองเพชรเปลี่ยนใบเป็นหนามเพื่อลดการคายน้ำ เป็นการลดการสูญเสียน้ำ ขอบคุณภาพจาก Pixabay: Cactus/ Cacti

การปรับตัวด้านสรีระ (Physiological Adaptation)

เป็นการปรับตัวภายในร่างกาย กระบวนการในร่างกาย-เมตาโบลิซึม ซึ่งมองเห็นได้ยากจากภายนอก ตัวอย่างเช่น

• งูจะสร้างพิษเพื่อจับเหยื่อหรือป้องกันอันตราย
• พืชบางชนิดสร้างสารพิษเพื่อไล่แมลง เช่น เลมอนเวอร์บีน่า, ตะไคร่หอม
• น้ำลายของยุงมีสารป้องกันการแข็งตัวของเลือด
• ระบบไตของสัตว์ในทะเลทรายจะแตกต่างจากสัตว์ในสิ่งแวดล้อมที่มีน้ำสมบูรณ์ นกและสัตว์เลื่องคลานบางชนิดจะขับของเสียไนโตรเจนในรูปกรดยูริคซึ่งมีความเป็นพิษน้อยกว่า ยูเรีย เพราะกรดยูริคมีความเป็นพิษน้อยกว่าจึงไม่ต้องละลายน้ำ

ขอบคุณภาพจาก Pixabay: Lemon-verbena/ Lemongrass/ Mosquito

การปรับตัวด้านพฤติกรรม (Behavioral Adaptation)

เป็นการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อของสิ่งมีชีวิตเพื่อให้สามารถอยู่รอดในสิ่งแวดล้อม ตัวอย่างเช่น

• หมีจำศีลในฤดูหนาว
• สัตว์ทะเลทรายจะออกหากินในเวลากลางคืน เพื่อหลีกเลี่ยงความร้อนในเวลากลางวัน
• นกจะอพยพจากที่หนาวมายังประเทศที่มีความอบอุ่น
• สัตว์เลื้อยคลานจะตากแดดเพื่อเพิ่มอุณหภูมิในร่างกาย
• ดอกทานตะวันจะหันหาดวงอาทิตย์

ขอบคุณภาพจาก Pixabay: Sunflower/ Crocodile_Sunbathing/ Bird Migration

การปรับตัว สามารถจำแนกได้ 2 ประเภท ได้แก่

1. การปรับตัวแบบชั่วคราว เป็นการเปลี่ยนแปลงชั่วคราวในช่วงเวลาสั้นๆ เพื่อให้สามารถดำรงชีวิตในสิ่งแวดล้อมได้ เช่น การจำศีลของกบและหมี การเปลี่ยนสีของจิ้งจก
2. การปรับตัวแบบถาวรเป็นการเปลี่ยนแปลงของสิ่งมีชีวิตเพื่อให้เหมาะสมในการดำรงชีวิตในแหล่งที่อยู่อาศัย เช่น ต้นกระบองเพชรเปลีี่ยนใบเป็นหนามเพื่อลดการคายน้ำ, สุนัขจิ้งจอกทะเลทรายจะมีหูขนาดใหญ่เพื่อช่วยระบายความร้อน, หมีขั้วโลกจะมีขนสีขาวเพื่อพรางตัวให้กลมกลืนกับหิมะ